Pottenbak-robots en opvoed-barbies gaan ons leren hoe we wel en niet met slimme technologie willen samenwerken. „Het maatschappelijke debat focust te veel op machines die mensen vervangen.”
Je kapper is best aardig, maar dit keer heb je geen zin in een gesprek over koetjes en kalfjes. En om je echte sores met de hele kapsalon te delen? Nee, laat maar zitten.
Wat als je het sociaal verplichte, maar vaak ongemakkelijke gesprek kan uitbesteden aan een slimme chatbot of spraakassistent, een soort barbier-Alexa, naar Amazons digitale assistent Alexa? Wat zou dat met jou doen? En wat doet dat met je kapper?
Dit is een van de vijf artistieke projecten die het Utrechtse medialab SETUP dit jaar uitvoertop zoek naar gewenste en ongewenste samenwerkingen tussen mensen en slimme machines. „Wij vinden dat het maatschappelijke debat te veel focust op machines die mensen vervangen en te weinig op hoe mens en machine elkaar kunnen aanvullen”, vertelt Siri Beerends, als cultuursocioloog en onderzoeker verbonden aan SETUP.
Om het maatschappelijke debat een andere kant op te duwen en de mens-machine-samenwerking voor een breed publiek tastbaar te maken, onderzoekt SETUP nog vier samenwerkingen. Zo kun je in een ander project zelf leren pottenbakken zij aan zij met een robot, geïnspireerd op de romantische pottenbakscène uit de film Ghost uit 1991.
Ouders en kinderen kunnen experimenteren met opvoedbarbies die in verschillende opvoedstijlen zijn geprogrammeerd, een project uitgevoerd samen met Waag, het Amsterdamse onderzoeksinstituut voor creatieve technologie en sociale innovatie. Twee jonge videomakers gaan samen met een slim algoritme video’s ontwikkelen die als enige doel hebben dat er zo veel mogelijk op wordt geklikt. Wat doen zulke trucjes met de menselijke creativiteit?
Ten slotte onderzoekt Beerends zelf hoe mensen omgaan met digitale kopieën van een dierbare overledene, zoals het chatten met een op de overledene geïnspireerde chatbot. Die is getraind op basis van chatgesprekken van vóór het overlijden. Dit soort producten wordt door een toenemend aantal bedrijven in de VS aangeboden.
Beerends: „Waar wetenschappelijk onderzoek strak gereguleerde methodes moet hanteren, leent ons ontwerpgericht onderzoek zich beter voor het tastbaar maken van prangende vragen voor iedereen. Installaties of beelden zijn vaak pakkender dan een wetenschappelijk verhaal. We hebben bewust projecten bedacht over technologie die hier en nu beschikbaar is en waarop mensen zelf invloed kunnen uitoefenen.”
Alle SETUP-projecten zijn recent van start gegaan. Voor de barbier-Alexa observeert een cultureel antropoloog kappersgesprekken en spreekt hij zowel met kappers als met hun klanten over hun ervaringen met gesprekken tijdens de knipbeurt. Daarna gaat een IT-expert op basis van de verzamelde data een Nederlandstalige spraakassistent bouwen.
Beerends: „Moeten we het kappersgesprek wel willen uitbesteden aan een machine? Dat is de achterliggende vraag. Vorig jaar demonstreerde Google de spraakassistent Duplex, die een afspraak bij de kapper voor je kan maken. Onze spraakassistent gaat nog een stap verder door ook het kappersgesprek te automatiseren. Een van de beloften van de tech-industrie is dat ze zo veel mogelijk wrijving uit ons alledaagse leven wil halen. Alles moet zo gemakkelijk mogelijk worden gemaakt. Wat doet dat met een mens? Hebben we wrijving niet juist nodig om als mens te groeien? Wrijving zorgt er ook voor dat we verschillende interacties anders beleven en ik denk dat dat waardevol is.”
Natuurlijk trekken mens en technologie al duizenden jaar gezamenlijk op, maar volgens de cultuursocioloog grijpen de huidige slimme machines op wezenlijk nieuwe manieren in ons leven in: „Dat zit in het kwantificeren van menselijk gedrag en menselijke voorkeuren. Vervolgens kan dat gebruikt worden om mensen te sturen. Neem de opvoedbarbies uit ons project. Een barbie met een autoritaire opvoedstijl zal een ander effect op een kind hebben dan een barbie met een hippie-opvoedstijl. Wat antwoordt zo’n pop wanneer een kind vraagt ‘Bestaat God?’ Heeft de programmeur van tevoren al een antwoord bedacht? Hoe wenselijk is dat antwoord? Of kan de pop leren om een antwoord te geven dat past binnen het gezin?”
Een thema dat door alle SETUP-projecten heen loopt, is dat van de autonomie van de mens in een wereld vol slimme apparaten. Wanneer we niet weten hoe algoritmen onze keuzes beïnvloeden en ons gedrag bijsturen, dan raken we volgens Beerends een stuk autonomie kwijt.
Pottenbak-robots, barbier-Alexa’s en opvoed-barbies zullen ons dit jaar laten nadenken over wenselijke en onwenselijke versmeltingen tussen mens en machine.
Bron: NRC.nl